|
|
 |
|
|
|
|
|
 |
Ашъори ҳамасрони Рӯдакӣ |
|
 |
Ì Ó Қ À Ä Ä È Ì ÀØèíîõòè øåúð âà øîèðîíè àҳäè Ñîìîíè¸í âà øåúðó ñóõàíè ôîðñèè àñðҳîè YIII âà IX äàð îғîçè àñðè XI, ÿúíå çàìîíè Ғàçíàâè¸í øóðӯú øóäààñò. Ìàíó÷åҳðèè Äîìғîíӣ (âàô. 1040 – 1041) äàð қàñèäàè ìàøҳóðè «Äàð ëóғàçè øàìúó ìàäҳè Ҳàêèì Óíñóðӣ» øîèðîíè ìàúðóôè ôîðñèãӯéðî ÷óíèí ¸ä ìåêóíàä:
Äàð Õóðîñîí Áӯøóàéáó Áӯçàð, îí Òóðêè Êèøӣ,
Â-îí Ñàáóðè Ïîðñӣ â-îí Ðӯäàêèè ÷àíãçàí.
Îí äó Ãóðãîíèþ äó Ðîçèþ äó Âàëâîëèҷӣ,
Ñå Ñàðàõñèþ ñå, ê-àíäàð Ñóғä áóäà ìóñòàêàí...
Àç Áóõîðî ïàíҷó ïàíҷ àç Ìàðâó ïàíҷ àç Áàëõó áîç
Ҳàôò Íèøîáóðèþ ñå Òӯñèþ ñå Áóëҳàñàí.
Ãӯ ôàðîç îÿíäó øåúðè óñòîäàì áèøíàâàíä,
Òî ғàðèçӣ ðàâçà áèíàíäó òàáèӣ íàñòàðàí.
Ìàíó÷åҳðӣ øîèðîíè áóçóðãè àðàáðî áî çèêðè íîì õîòèðíèøîí ìåêóíàä. Àç øîèðîíè ïîðñèãӯé ïàíҷ íàôàð – Áӯøóàéá, Áӯçàð (Àáӯçàð), Òóðêè Êèøӣ, Ñàáóðè Ïîðñӣ âà Ðӯäàêӣ íîìáàð øóäà, áàúäàí ìèқäîðè øîèðîíè øàҳðó íàâîҳӣ çèêð êàðäà ìåøàâàä. Òèáқè ìàúëóìîòå, êè øåúðè ìàçêóðè Ìàíó÷åҳðӣ ìåäèҳàä, äàð àñðè Õ 40 øîèðè óñòîä çèíäàãӣ âà ôàúîëèÿò äîøòààñò. Ìàíó÷åҳðӣ áåãóìîí øîèðîíè ìàúðóôè øӯҳðàò¸ôòà âà äàð çàìîíè ӯ áà äàðàҷàè қóäðàò âà óñòîäӣ ðàñèäàðî äàð íàçàð äîðàä. Îâîçàè èí øîèðîí àç Ñóғäó Áóõîðî, Áàëõó Ìàðâ, Íèøîïóðó Òӯñ áà Ìàíó÷åҳðӣ - çîäà âà ïàðâàðèäàè Ðàé-Ýðîíè ìàðêàçӣ âà áàðîè îí çàìîí âà қèñìàòè ғàðáèè èíòèøîðè çàáîíè ôîðñèè äàðӣ ðàñèäà áóä. Ӯ áàúçåè èí øîèðîíðî àç ðӯè äåâîíè îíҳî, õàáàðҳîè øèôîҳèþ êèòîáӣ ¸ èíòèøîðè îâîçàâó øӯҳðàòè øîèðèÿøîí ҳàì ìåøèíîõò. Îíҳî ÷èҳèë íàôàð øîèðîíè ìàúðóôó øèíîõòà áóäàíä, äàð ïàҳëӯè îíҳî âà ҳàìçàìîí áî îíîí áàñî êàñîíå ãèðèôòîðè çàâқè ñóõàíâàðӣ áóäàíä, êè ìî èìðӯç ñàðåҳàí äàð áîðàè îíҳî ÷èçå ãóôòà íàìåòàâîíåì. Àììî äàð èí êè òåúäîäè øîèðîí áåøòàð àç ðàқàìè íèøîíäîäàè Ìàíó÷åҳðèñò, ҷîè øóáҳà íåñò. Èìðӯç íîìè 57 øîèðè àñðè Õ ìàúëóì àñò, êè àç îíҳî íàìóíàè àøúîð òî çàìîíè ìî áà ìóæäàãîíèè áàðàêàòè ðӯçãîðó ôàúîëèÿòàøîí ðàñèäààñò. Èí ҳàì ìóҳèì àñò, êè èí øîèðîí àç ÿê ¸ ÿê÷àíä øàҳðè ìàðêàçӣ íåñòàíä, îíҳî áà ҳàìàè ìàíîòèқè Õóðîñîíè áóçóðã âà ìàðêàçè Ýðîí òààëëóқ äîðàíä âà òàíîñóáè ìàҳàëëèÿøîí ÷óíèí àñò: Áóõîðî – 5 íàôàð, Ìàðâ – 5, Áàëõ – 5, Íèøîïóð – 7, Òӯñ – 3, Ãóðãîí – 2, Ðàé – 2, Âàëâîëèҷ – 2, Ñàðàõñ – 3, Ñóғä – 3 øîèð. Ñå øîèð áî êóíÿè Áóëҳàñàí (Àáóëҳàñàí) çèêð øóäààíä, êè áîÿä òåúäîäå äèãàð àç øîèðîíè ìàíñóáè ìàҳàëҳîè ìàçêóð áîøàíä, êè êóíÿè Àáóëҳàñàí äîøòààíä.
Ìàúõàçè äèãàðå, êè àç øóìîðàè øîèðîíè àñðè Ðӯäàêӣ, àââàëèí øîèðîíè ïîðñèãӯé õàáàð ìåäèҳàä, òàçêèðàè «Ëóáîáóëàëáîá»-è Ìóҳàììàäàâôèè Áóõîðîèñò. Äàð ôàñëè «Çèêðè øóàðîè îëè Ñîìîí»-è èí òàçêèðà äàð øàêëè áèñ¸ð ìӯҷàç àç ðӯçãîð âà íàìóíàè àøúîðè 31 øîèð ìàúëóìîò äîäà øóäààñò. Äàð ôàñëè ìàðáóò áà øåúðè ìóëóêó ñàëîòèí ìóàëëèôè òàçêèðàè ìàçêóð øàõñèÿò âà øåúðè ñå íàôàð ïîäøîҳè ñóõàíâàð – Àìèð Ìóíòàñèð, Àáóëìóçàôôàðè ×àғîíӣ âà Îғîҷèè Áóõîðîèðî ìóàððèôӣ íàìóäààñò. Ìóҳàììàä Àâôӣ íèç äàð ìàҷìӯú äàð áîðàè 34 øîèðè çàìîíè Ðӯäàêӣ ìàúëóìîò ìåäèҳàä, êè îí áà àõáîðè Ìàíó÷åҳðӣ õåëå íàçäèê àñò. Àãàð ñå øîèðå, êè Ìàíó÷åҳðӣ îíҳîðî áî êóíÿè Àáóëҳàñàí ¸ä êàðäààñò, àç øóìîðàè óìóìèè øîèðîíè çèêðíàìóäàè ӯ èõòèñîð êàðäà øàâàä, òåúäîäè øîèðîíè ¸äîâàðèêàðäàè ӯ íèç àç 37 íàôàð óáóð íàìåêóíàä. Áà ҳàð ҳîë ìàúëóì ìåøàâàä, êè äàð àñðè Õ ìèëîäӣ äàð ҳàääè àқàë 35 øîèðè íîìäîð çèíäàãӣ âà ôàúîëèÿò íàìóäààñò.
Êèòîáè «Òàçêèðàòóøøóàðî»-è Äàâëàòøîҳè Ñàìàðқàíäӣ ïðèíñèïè çàìîíèè òàðòèáè «Ëóáîáóëàëáîá»-è Ìóҳàììàä Àâôèðî íàäîðàä. Øîèðîíè қàðíè ÷àҳîðóìè ҳèҷðӣ ¸ àҳäè Ñîìîíè¸í äàð êèòîáè Äàâëàòøîҳ äàð áîáè àëîҳèäà ҷàìú îâàðäà íàøóäààíä. Áàúäè èí äàð øèíîõòè øîèðîíè îí çàìîí âà øåúðàøîí ïàéâàíäè çàìîíèè òàçêèðàè Àâôӣ âà ¸ òàáàқîòè òàçêèðàè Äàâëàòøîҳ âà ãîҳå ҳàì ҷóғðîôӣ äîðàä.
Äàð äàâðàè íàâ øåúðè øîèðîíè àҳäè Ñîìîíè¸í äàð êèòîáҳîè òàúðèõè àäàáè¸òè àñðè Õ, äàð ìàҷìӯàҳîè îñîðè ìàíçóì қàéäó çàáò øóäààíä. Àââàëèí êӯøèøè äàð ÿê êèòîáè ҷîìåú ãèðä îâàðäàíè àøúîðè øîèðîíè ҳàìàñðè Ðӯäàêèðî Ñàúèä Íàôèñӣ àíҷîì äîä. Èí àñàðè ìóҳèì äàð ñå êèòîá ÷îï øóäà, äàð ҷèëäè äóþì ñóõàí äàð áîðàè ìóîñèðîíè Ðӯäàêèñò. Ñàúèä Íàôèñӣ øàõñèÿò âà øåúðè øîèðîí Øàҳèäè Áàëõӣ, Ôàðîëîâӣ, Ìóðîäӣ, Àáóëàááîñè Ðàáàíҷàíӣ, Àáóëìàñàëè Áóõîðîӣ, Àáӯèñҳîêè Ҷӯéáîðӣ, Àáóëҳàñàíè Îғîҷӣ (Îғî÷ӣ), Òàõîðӣ (Òàҳîâӣ), Õàááîçèè Íèøîïóðӣ, Àáóëҳàñàíè Êèñîӣ, Äàқèқӣ, Àáӯçèðîàè Ãóðãîíӣ, Èñòèғíîèè Íèøîïóðӣ, Àáӯàáäóëëîҳè Ҷóíàéäӣ, Àìîðàè Ìàðâàçӣ-äàð ìàҷìӯú 15 øîèðè ҳàìàñðè Ðӯäàêèðî äàð èí êèòîá ҷîé äîäààñò.
Àñàðè áèñ¸ð àðçèøìàíäè äèãàð «Øîèðîíè ҳàìàñðè Ðӯäàêӣ» àñò, êè ìóðàòòèáè îí Àҳìàä Èäîðà÷èè Ãåëîíӣ ìåáîøàä. Íàâèñàíäàè èí êèòîá àõáîð âà àøúîðè 48 øîèðè ҳàìàñðè Ðӯäàêèðî áî íàқäó áàððàñèè áèñ¸ð ñóäìàíäå àíҷîì äîäà âà ÷îï êàðäààñò. Êèòîáè òîçàå, êè àøúîðè øîèðîíè àñðè Õ áî øàðҳè ҳîëó íàқäè ìóõòàñàðè àøúîð, ìàúõàç, òàôîâóòè қèðîàò âà âîæàâó òàðêèáҳî äàð îí áî êàìîëè äèққàòó ýҳòè¸òêîðӣ àíҷîì ¸ôòààñò, àñàðè Ìóҳìóäè Ìóäàááèðӣ «Øàðҳè àҳâîë âà àøúîðè øîèðîíè áåäåâîí äàð қàðíҳîè 3-4-5 ҳèҷðèè қàìàðӣ» ìåáîøàä.
Äàð Òîҷèêèñòîí àøúîðè øîèðîíè àñðè Õ ñîëè 1958 áà ìóíîñèáàòè ҷàøíè 1100 - ñîëàãèè óñòîä Àáӯàáäóëëîҳè Ðӯäàêӣ äàð øàêëè áàðîè îí çàìîí êîìèë âà ҳàҷìàí áóçóðã ÷îï øóä. Äàð èí ìàҷìӯà àøúîðè 56 øîèð, ìèíҷóìëà íàìóíàҳî àç «Øîҳíîìà»-è Ôèðäàâñӣ ҷàìú îâàðäà øóäààíä. Ñîëè 1999 áà ìóíîñèáàòè ҷàøíè 1100 - ñîëàãèè òàúñèñè äàâëàòè Ñîìîíè¸í áî êӯøèøè ìóðàòòèáîíè ìàҷìӯàè ҳîçèð êèòîáè ìóõòàñàðå áî íîìè «Øîèðîíè àҳäè Ñîìîíè¸í» áà ÷îï ðàñîíèäà øóä, êè áà ñàáàáè òàúҷèëӣ áóäàíè êîð áî èõòèñîðè ìèқäîðå àç øîèðîí âà ìàõñóñàí àøúîðè øóàðî àíҷîì ïàçèðóôò. Äàð ìàҷìӯàè ҳîçèð ҳàìàè àøúîðè áîқèìîíäàè øîèðîí áî ìóқàääèìàè ìóõòàñàð äàð áîðàè çèíäàãèþ ôàúîëèÿòè îíҳî, áî ìóқîèñàè ÷îïҳîè çèêðøóäà âà ìèқäîðè ôàðîâîíè ìàíîáåú, êè äàð îõèðè êèòîá ôåҳðèñòè îíҳî çàìèìà øóäààñò, ҷàìúîâàðӣ ãàðäèäààíä. Àç àøúîðè øîèðîí òàíҳî àá¸òå èõòèñîð øóäàíä, êè îíҳîðî ãóçàøòàãîí ҳàçëè қàáåҳ ìåõîíäàíä âà îâàðäàíè îíҳî äàð ÷îïè îììàâӣ íîìóíîñèá äîíèñòà øóä.
Äàð èëìè àäàáè¸òøèíîñӣ ìàôҳóìҳîè ãóçàøòàãîíè Ðӯäàêӣ, àââàëèí øîèðîíè ïîðñèãӯé, øîèðîíè àҳäè Òîҳèðè¸íó Ñàôôîðè¸í âà қàäèìòàðèí íàìóíàҳîè øåúðè ïîðñèè äàðӣ çè¸ä èñòèôîäà ìåøàâàíä. Äàð èí ìàâçӯú äîíèøìàíäîíè ãóçàøòà áàҳñҳî êàðäà âà ҳàð ÿêå áàðîè òàñäèқè äàúâîè õóä äàëåëó àñîñå ¸ ðèâîÿòå îâàðäààíä. Äàð èí ҷî èìêîíè äàð ñàðè àõáîðó ìàíîáåú áàҳñ êàðäàí íåñò, çåðî ñóõàí áà äàðîçî ìåêàøàä âà èí ìóқàääèìà èìêîíè òàҳàììóëè îíðî íàäîðàä. Ôàқàò ҳàìèíðî ìåãӯåì, êè àââàëèí øåúðҳî áà çàáîíè ôîðñӣ, ìàúëóìîòè ìóõòàñàð äàð áîðàè øàõñèÿòè íàõóñòèí øîèðîíè ôîðñèãӯé âà øåúðè îíҳî áà èí ìàҷìӯà äîõèë êàðäà øóäààíä.
| | | | | | | Мундариҷа | Саҳифаи дигар >>
|
 |
|
|
|
|
Қасоиду ғазалиёт ва қитъаот