تاریخ مختصر کمیته ی اصطلاحاتِ تاجیکستان

کمیته ی اصطلاحاتِ تاجیکستان پیشینه یا تاریخی بیش از هفتاد سال دارد. در تاریخ 11 ژوئن سال 1933 فرمان حکومت سوسیالیستی تاجیکستان درباره ی اجرای قانون الفبای نو تاجیکی به تصویب رسید. سال 1935 نیز با فرمانِ کمیته ی اجرائیه ی مرکزی شوراهای جمهوری تاجیکستان کمیته ی مرکزی الفبای نو و اصطلاحات تاسیس گردید. این کمیته چهار شعبه داشت و یک شعبه ی آن به فرهنگ نویسی و اصطلاحات می پرداخت.

کمیته ی مذکور در سال 1936 دستورالعملی را با نام "اُستَنُوکَیه ی ترمینولوگیّه ی زبان تاجیکی" جاری کرد که اصولاً شیوه های اساسی در اصطلاح سازی زبان تاجیکی را تا سالهای هفتادم سده ی بیست تعیین نمود. دستورالعمل مذکور که با توجه به سیاستِ آن زمان تهیه شده بود و از نظر علمی، ضعیف بود، زبان مادری را از مجرای طبیعی رشد دور کرد و در راه پیشرفت زبان تا اندازه ای مانع ایجاد نمود.

در 22 ژوئن سال 1960 با فرمان وزیران وقت در تاجیکستان ( شماره ی 276) از نو کمیته ی اصطلاحات در فرهنگستان علوم تاسیس گردید و دستور کار آن در ششم سپتامبر سال 1961 از طرفِ ریاست فرهنگستان علوم تأیید شد. این کمیته از 21 عضو حقیقی، رئیس، دو معاون، چهار عضو کمیته و هیئت کاری عبارت بوده و نشریه ی آن "بیولتن اصطلاحات" نام داشت. کمیته دستورالعملی را با نام "پرینسیپ های اساسی ترمینولوگی زبان تاجیکی"(1971) تهیه نمود و بر پایه ی آن عمل می کرد.

در سال 1979 این کمیته بر هم خورد و در پژوهشکده ی زبان و ادبیات رودکی، شعبه ی "اصطلاحات و مدنیتِ سخن" تاسیس گردید که تهیه و تنظیم اصطلاحات بر عهده ی این شعبه واگذار شد.

در تاریخ 12 سپتامبر سال 1990 بار دیگر کمیته ی اصطلاحات در فرهنگستان علوم تاجیکستان با فرمان شورای وزیران این کشور در آن زمان تحت شماره ی 314 تاسیس شد. این فرمان صلاحیت کمیته را بیشتر کرد و اجرای دستورهای آن را در ارتباط با اصطلاحات و اصطلاح گزینی برای همه ی وزارتخانه ها، اداره ها و تشکیلات و سازمان های تاجیکستان آن روز که هنوز در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی بود، الزامی نمود. دانشمند شناخته شده آکادمیک محمد جان شکوری رئیس کمیته و دانشمندان ورزیده ی زمینه های مختلف علم و فن، اربابان علم و دیگر بزرگان ملت مانندِ شادروان محمد عاصمی، شادروان لایق، شادروان حبیب الله سیدمراداف، شادروان رزّاق غفاراف، شراف الدین رستم اف، عبدالقادر منیاز اف، موسی دینارشایف، جمعه بای عزیزقول اف، غفّار عاشور اف، سیدجعفر قادری و دیگران به عضویت کمیته برگزیده شدند. برای کار در هیئتِ کمیته سیف الدین نظرزاده، میرزاحسن سلطان، حسن یارزاد، سیداحمد قربان، الهام جان حاجی اف، یوسف اکبرزاده، سلمان جمال اف، سیدجعفر قادری، مقصود حاجی محمد دعوت گردیدند. فعالیت این کمیته از آغاز تا در گرفتن جنگ شهروندی و نابسامانی های کشور بسیار پرثمر و موثر بود. اصطلاحات اجتماعی و سیاسی و ساحه های دیگر علم و فن تدریجا تنظیم می شد.

کمیته ی اصطلاحات برای بیشتر وزارتخانه و اداره های کشور اصطلاح نامه هایی را تهیه و پیشنهاد نمود. چند فرهنگ و لغتنامه و کتاب و دستور از جمله فرهنگِ اصطلاحات کارگزاری، لغتِ اصطلاحات سودا، فرهنگ اصطلاحات انشآت آبیاری، لغت مختصر دهان پزشکی، لغت اصطلاحات اقتصادی، واژه نامه ی راه آهن، و غیره با تصویب کمیته به چاپ رسیدند. نقش کمیته ی اصطلاحات در نام گذاری کارخانه و موسسه های کشور نیز چشمگیر و قابل توجه است. بیشتر نام های زیبا و خوشایند کارخانه ها و موسسه ها از جمله رنگین کمان، مَداد، نفت رسان، آریان بانک، تاجیک صادرات بانک، رُهام، خوان آرا، نورافزا، حُسن آرا، ماهی پرور، سندواره، بارجامه و غیره از پیشنهادهای کمیته ی اصطلاحات اند.

بعد از آنکه وضع سیاسی کشور بهتر شد و صلح و ثبات حاکم گردید کمیته ی اصطلاحات از سال 2000 با راه بری سیف الدین نظرزاده دیگرباره فعالیت پرثمر خود را شروع کرد. فرهنگ ها، لغت نامه ها، کتاب ها و رساله هایی از قبیل لغتِ اصطلاحات خبری، لغت اصطلاحات ساحه ی انرگتیکه، اصطلاحات علمی "کتاب التفهیم"ِ ابوریحان بیرونی(تالیف میرزا حسن سلطان)، زبان و اصطلاحات(تالیف سیف الدین نظرزاده)، شکّل گیری اصطلاحاتِ اجتماعی-سیاسی زبان تاجیکی در سده ی بیست(تالیف سیف الدین نظرزاده)، مشکلاتِ زبان علم (تالیف میرزا حسن سلطان)، و غیره برای نشر تصویب گردیدند.

در سال 2003 رئیس کمیته ی اصطلاحات فرهنگستان علوم تاجیکستان میرسعیداف و معاون وی سیف الدین نظرزاده تعیین گردیدند.

از ماهِ اَپرل سال 2006 رئیس کمیته را طالب رازی بر عهده دارد.